Kommagene Nemrut Koruma Geliştirme Programı

‹ ›

Coğrafi konum

Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan Adıyaman, kuzeyde Malatya, doğuda Diyarbakır, güneydoğuda Şanlıurfa, güneybatıda Gaziantep, batıda ise Kahramanmaraş illeri ile çevrelenir. İlin yüzölçümü 7614 km2, ortalama rakım 669 metredir. Kuzeyde, Toros Dağları’nın uzantısı olan Akdağlar (Malatya dağları), Adıyaman’la Malatya arasındaki doğal sınırı oluşturur. Çelikhan, Tut, Gerger ve Sincik ilçelerinin büyük kısmı dağlık arazilere sahipken, güneyde yer alan ilçelerde daha çok ovalar yer alır. Adıyaman’daki en yüksek dağ 2608 m ile Karlık Dağı’dır. Diğer önemli dağları Tucak (2533m), Akdağ (2510m) ve Nemrut Dağı’dır (2206m). Fırat nehri, Adıyaman’ın en önemli akarsuyu olup, ili güneydoğuda Şanlıurfa’dan ayıran doğal eşiktir. Fırat dışında diğer önemli akarsular Kâhta, Göksu, Sofraz ve Ziyaret çaylarıdır. Çoğu kuzeydeki dağlık kesimlerde olmak üzere, ilde dört tane doğal göl bulunur. Bunlar Gölbaşı, İnekli, Azaplı ve Abdulharap gölleridir. Adıyaman’ın güney sınırını oluşturan Fırat üstüne kurulan Atatürk Barajı ise ildeki en büyük baraj gölüdür. 1992’de su tutulan Atatürk Barajı nedeniyle, Adıyaman’ın en verimli tarım topraklarının bulunduğu güney çeperi baraj gölü altında kalmıştır. İlin kuzeyi ve kuzey batısı 1. derece, güneyi ise 2. derece deprem bölgesinde yer alır. İlin dağlık kuzey kesimlerinde kara iklimi hüküm sürerken, kışlar sert, soğuk ve yağışlıdır. Güneyde daha düzlük arazi ve ovalardan oluşan kesimde ise daha ılık bir iklim hüküm sürer.

İdari Yapı ve Nüfus

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Malatya’nın bir ilçesi durumunda, 10.000’den az nüfuslu bir ilçe olan Adıyaman, 1954’te il olduktan sonra gelişmeye başlar. Adıyaman’ın merkez ilçesinin dışında, sekiz tane ilçesi ve 406 köyü bulunur. Bunlar: Merkez, Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat, Sincik ve Tut ilçeleridir. 1960’lardan sonra başlayan kırdan kente göçle nüfus yapısı değişen Adıyaman’ın nüfusu 1955’de 13.966 iken, 2008 yılında 582.762’ye ulaşmıştır.

1960’lara kadar kale çevresindeki kerpiç yapılardan oluşan bir Anadolu kasabası görünümündeki Adıyaman, kente göçün artmasına koşut hızla kentleşmiştir. Bu hızı etkileyen diğer nendeler ise 1971’de petrolün bulunması ve 1970’ten itibaren Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) başlamasıdır (Alpaydın, 2008: 89-; Oğuz, 2008: 361).

Adıyaman’da temel üretim tarım ve hayvancılığa dayanır. İlin güneyindeki ovalık kesimdeki topraklar tarıma uygun olup, il genelinde şeker pancarı, buğday, arpa, mercimek, nohut, pirinç gibi tahıl ürünlerinin yanı sıra pamuk ve tütün yetiştirilir. Tahıl üretimine koşut olarak Adıyaman’da bağcılık ve bahçecilik önemli bir geçim kaynağıdır. Çeşitli türdeki sebze ve meyve yanı sıra özellikle Antep fıstığı, nar ve üzüm üretimi ilin önemli geçim kaynaklarını oluşturur. İlde özellikle kuzeydeki dağlık bölgelerde kıl keçisi ile birlikte, koyun ve büyük baş hayvan yetiştirilmektedir. İlin kuzey batısına yayılan ve büyük kısmı dağlık olan Nemrut Dağı Milli Parkı’nda, coğrafi özelliklere bağlı olarak en yaygın geçim kaynağı da keçi üretimine bağlı hayvancılıktır. İl genelinde halı, kilim dokumacılığı ve keçe yapımı diğer önemli yerel üretim biçimleridir. Sümerbank Pamuklu Dokuma Fabrikası (1959), Adıyaman Tütün Bakımevi, Peynir ve Tereyağı Fabrikası, Adıyaman Çimento Fabrikası, Et Kombinası ve Yem Fabrikası Adıyaman’daki ana sanayi tesisleridir. İl merkezinde küçük ölçekli bir sanayi sitesi bulunmakla birlikte, Adıyaman’da sanayi pek gelişmemiştir.

Adıyaman, Türkiye’nin son 30 yılda gerçekleştirdiği en önemli sosyal ve ekonomik kalkınma projesi olan GAP kapsamında yer alır. 2007 yılı itibariyle enerji açısından % 74,86’sı, sulama açısından ise ancak % 12’si tamamlanan GAP ile Adıyaman, Atatürk Barajı havzası içinde kalan en kıymetli tarım topraklarını kaybetmiştir. Aşağı Fırat bölgesi doğrultusunda daha düşük maliyetli sulama projeleri öncelikli gelişen GAP kapsamındaki Adıyaman projeleri ise, pompaj istasyonlarının kurulmasını gerektirmektedir. GAP’ın, Adıyaman’ı içeren bu yüksek maliyetli projelerine ise ancak % 1,2 düzeyinde başlanmıştır. Dolayısı ile bölge genelinde Adıyaman, önemli tarım topraklarını kaybederek GAP’tan en olumsuz etkilenen il olduğu halde; halen GAP’ın sulama olanaklarından yararlanamamaktadır. Bu durum Adıyaman’da tarımsal üretim faaliyetlerinin önemli ölçüde gerilemesine neden olmuş, Adıyaman’ı GAP içinde gelişmişlik düzeyi en düşük ikinci il konumuna getirmiştir.

GAP’ın devam ettiği süre boyunca, tarım topraklarının kaybı kırsal nüfusun kent merkezine yönelmesine neden olmuş; bu durum da özellikle 1980’lerden sonra, Adıyaman’ın hızlı kentleşme sorunu ile karşı karşıya kalmasını sağlamıştır. Bu süreçte bir yandan il genelinde tarım toprakları yok olurken, öte yandan Adıyaman merkezde zaten oldukça kırılgan olan eski kent dokusu ile bazı anıtsal nitelikli yapılar yok olmuştur.

Bölgenin tarihine bakıldığında, Fırat ve Toros geçitlerine hâkim geçitleri içeren Adıyaman’ın bu özellikleri nedeni ile her zaman önemli bir stratejik özelliğe sahip olduğu gözlenir. Öte yandan Fırat, Dicle ve Nil nehirleri arasında kalan, Bereketli Hilal olarak adlandırılan bölgede bulunan Adıyaman, zengin doğal özellikleri nedeniyle Paleolitik dönemden bugüne, tarih boyunca yerleşilmiş bir bölgedir. Adıyaman ili sınırları içindeki kültür varlıkları incelendiğinde, farklı uygarlıklara ait eserlerden, ildeki bu zengin tarihi katmanlaşma açıkça görülür. Ülkemizdeki Dünya Miras Alanları’ndan biri olan Nemrut Dağı Tümülüsü de Adıyaman ilinde bulunmaktadır.

Kültür varlıkları açısından bu kadar zengin olmakla birlikte Adıyaman, yukarıda kısaca tanımlandığı üzere, gelişmişlik düzeyi açısından Türkiye sıralamasında oldukça gerilerde yer alır. Bu sorundan hareketle, Nemrut Dağı Tümülüsü odaklı geliştirilen KNKGP kapsamında ilin tarihi ve kültürel özelliklerinin bir bütün olarak değerlendirilmesi ve bu özelliklerin Adıyaman lehine, kültür turizmi odaklı geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu çerçevede Adıyaman ili genelindeki kültür varlıkları, KNKGP’nın bir alt proje bileşeninde incelenmiş ve Adıyaman Kültür Envanteri hazırlanmıştır. Hazırlanan bu envantere dayanarak, il genelinde farklı nitelikteki eserlerin bütünsellik içinde değerlendirilmesi ve turizm amaçlı sunumuna yönelik çalışmaların hazırlanacak Yönetim Planı içinde tanımlanması planlanmaktadır.

ULAŞIM

Adıyaman’a karayolu, demiryolu ve havayolu ile ulaşım mümkündür. Ankara’dan 756 km, İstanbul’dan 1209 km uzaklıkta bulunan Adıyaman’a, çevresindeki en yakın il merkezlerinden karayolu ile şu şekilde ulaşım sağlanabilir:

Adıyaman’ın batısında, 164 km uzaklıkta bulunan Kahramanmaraş’tan, Kahramanmaraş – Adıyaman Yolu (Gölbaşı Yolu / D360) ile ulaşılır.
185 km kuzeyde bulunan Malatya’dan Adıyaman’a ulaşım Gölbaşı ilçesi üzerinden, Kahramanmaraş – Malatya karayolu (D850 – D300) ile sağlanmaktadır.
Doğuda, 206 km uzaklıkta bulunan Diyarbakır’dan, Adıyaman’a Atatürk Barajı’nın güneyindeki Bozova mevkiinde, Şanlıurfa – Adıyaman karayolu (D875) ile kesişen Şanlıurfa – Diyarbakır karayolu (D390) ile ulaşılır.
Merkeze 109 km uzaklıkta, güneyde bulunan Şanlıurfa’dan, Şanlıurfa – Adıyaman karayolunu (D875) ile Adıyaman’a ulaşım sağlanmaktadır.
148 km güneydoğuda bulunan Gaziantep’ten, Taşlıyazı mevkiinden geçen Kahramanmaraş – Adıyaman yoluyla birleşen Gaziantep – Adıyaman karayolu üzerinden (D850) ulaşılır.

Adana’dan Elazığ’a yapılan tren seferleri ve İzmir’den Diyarbakır’a yapılan tren seferleri ile Adıyaman’a 63 km uzaklıktaki Gölbaşı ilçesine ulaşılabilmektedir.

Adıyaman’a Ankara ve İstanbul’dan havayolu ile ulaşım, Türk Hava Yolları’nın ve onun alt markası olan Anadolu Jet ile sağlanmaktadır. Adıyaman-Kâhta arasından, Adıyaman’a 25 km mesafede olan Adıyaman Havaalanı’na, bu merkezlerden haftanın altı günü tarifeli seferler düzenlenmektedir.

Ayrıca, Atatürk Barajı gölünde gerçekleştirilen feribot seferleri ile Kâhta’dan Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine ulaşılabilmektedir.

ADIYAMAN TARİHİ

Osmanlı hâkimiyetinde Adıyaman
1516’da, Gerger ve Kâhta ile birlikte Vilayeti Besni’ye bağlı bir nahiye olan Hısn-ı Mansur (Adıyaman) 1524’te Besni ve nahiyeleri Samsat ve Gölbaşı’yla birlikte, Gerger ve Kâhta Sancağını oluşturmaktadır. 1540’dan sonra Hısn-ı Mansur, Zülkadiriye (Maraş) Eyaleti’ni oluşturan Elbistan Sancağına, diğer kazalar ise Malatya Sancağına bağlanırken; 1563’den sonra Hısn-ı Mansur da, Maraş Sancağına bağlanır. 1517 ve 1520 yılları arasında Hısn-ı Mansur’un nüfusu 1400 civarında iken kentte sadece iki mahalle vardır (Öztürk, 2008: 124). 1540’ta nüfus artarak 3475’e; kentteki mahallelerin sayısı ise 7’ye ulaşır. 1563’de mahalle sayısı daha da artarak 9’a ulaşır. Hısn-ı Mansur’da temel üretimin tarıma dayalı olduğu; hububat ve bakliyat ürünlerinin yanı sıra çeltik ve pamukla birlikte, bağcılık ve meyve üretimi yapıldığı bilinmektedir. 1540 sayımında 3 cami, 3 mescit ile 126’sı mülk ve 7’si vakıf olmak üzer 133 dükkân, 1 hamam ve 2 kervansaray bulunmaktadır (Öztürk, 2008: 131-139; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 201).

1849’dan itibaren Osmanlı belgelerinde Adıyaman adı ile de anılmaya başlanan Hısnı-ı Mansur, önce Diyarbekır Eyaleti’ne bağlı iken; daha sonra Mamuretülaziz Livasına bağlanır. 1859’da Malatya’nın yeniden sancak konumuna getirmesinden sonra Hısn-ı Mansur, Kâhta, Akçadağ ve Besni kazaları ile birlikte Malatya’ya bağlanır ve bu idari yapı Osmanlı’nın sonuna kadar devam eder. Bu süreçte Kâhta, Besni, Samsat ve Gerger Hısn-ı Mansur’a bağlı nahiye durumuna gelirken, Hısn-ı Mansur kaza statüsünü korur (Öztürk, 2008: 118-119; Atalay, 2008: 149-; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 198-200).

1871-1894 yılları arasındaki belgelere dayanarak Öztürk’ün (2008: 125-126) verdiği nüfus bilgilerine göre, 1875–1877 yılları arasında merkezdeki toplam nüfus 9496, 1894 yılında ise 8333’tür. İçindeki köylerle birlikte, nüfus büyüklüğü açısından değerlendirildiğinde Hısn-ı Mansur, Besni ve Kâhta’dan daha küçüktür. 1883 tarihli Mamuret-ül Aziz (Elazığ) Salnamesine göre, 1883 yılında Hısn-ı Mansur ve köylerinde 6.176 hanede 12.860 nüfus yaşarken; Besni’de 8.320 hanede 16.013, Kâhta’da ise 6.900 hanede toplam 13.139 nüfus bulunmaktadır (Yurt Ansiklopedisi, 1981: 198-200).

1905 yılında kaza merkezinde 42 dükkân ve mağaza ile 1 kıraathaneden oluşan, bedesten şeklinde bir çarşı inşa edilir. 1908’te ise kentte 4 adet hanla birlikte, değirmen sayısının 88’e yükseldiği, 15 kahvehane ile 2 fabrikanın bulunduğu anlaşılmaktadır. Adıyaman’da 1892 yılında Müslüman çocukların eğitim gördüğü 21 mektepte 627 öğrenci okurken, 4 adet gayrimüslim mektebinde 182 öğrenci vardır. 1894 yılında ise merkezde bir Rüştiye açılmıştır. 19 yüzyılın son çeyreğinde kentte ki yapı çeşitliği de artar. Yeni inşa edilen yapılar arasında Hükümet Konağı, Kışla-yı Hümayun’un yanı sıra bir de Telgrafhane bulunur (Öztürk, 2008: 133, 142-146).

Cumhuriyetten sonra Adıyaman
Cumhuriyet’in ilk çeyreğinde Malatya’nın bir ilçesi olan Adıyaman’ın, nüfusu 1927 yılında 8646’dır. Kasaba konumundaki yerleşmede 2 ilkokul, 1 hastane, 1 hamam, 1 eczana, 405 mağaza ve dükkân, 5 lokanta, 2 han ile 2 değirmen bulunmaktadır. 1950’ye kadar nüfus oldukça yavaş artarak, 11.433’e ulaşır. Kasabada temel üretim, daha önce olduğu gibi tarım ve sınırlı ölçekte dokumaya dayanmaktadır (Alpaydın, 2008: 89). 1929’da Fevzipaşa-Gölbaşı, 1931’de ise Gölbaşı-Malatya demiryolları işletmeye açılmış, 1952’de Pirin köyünde bir hidroelektrik santralinin kurulmuş ve kente elektrik verilmiştir. 1954 yılında Adıyaman Malatya’dan ayrılarak, il olur (Yurt Ansiklopedisi, 1981: 201-202). 1954’te Adıyaman’a bağlanan ilçeler merkezle birlikte Kâhta, Gerger ve Besni iken; önce Çelikhan, 1958’de Gölbaşı, 1960’ta Samsat ve son olarak yakın dönemde Sincik’in ilçeye dönüştürmesi ile Adıyaman’ın ilçelerinin sayısı 9’a yükselir. 1927’den 1950’ye kadar oldukça yavaş artan kent nüfusu 1960’ta 16.487, 1970’te ise 31.263’tür.

1960’ta hazırlanan ilk imar planı kentin ana gelişme yönünü belirler ve 4 yeni mahalle kurulur. Kentte kamu ve hizmet sektörünün gelişmesi, imalat ve küçük sanayinin ortaya çıkmasına neden olur. 1957’de Merkez Bir Aralık İlkokulu’nda ilk Halk Kütüphanesi; 1958’de Adıyaman Lisesi, 1965’de Erkek Sanat Enstitüsü kurulur. 1972’de, farklı uygarlıklara ait ve özellikle Kommagene dönemine ait eserlerin yaygın olduğu ilde bir müze kurulması kararı alınır (Alpaydın, 2008: 89-; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 202).

1970–1975 arasında kent nüfusu % 68 oranında artar. Bu artış sonraki yıllarda da devam eder ve 2005 yılında Adıyaman’ın merkez nüfusu 191.530’a ulaşır. Bu durum 1960’lara kadar kale çevresindeki kerpiç yapılardan oluşan ve bir Anadolu kasabası görünümündeki Adıyaman’ın hızla kentleşmesine neden olur. Bu hızı etkileyen diğer faktörler ise 1971’de petrolün bulunması ve 1970’den itibaren Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) başlamasıdır (Alpaydın, 2008: 89-; Oğuz, 2008: 361).

2007 yılı itibariyle enerji açısından % 74,86’sı, sulama açısından ise ancak % 12’si tamamlanan GAP ile Adıyaman, Atatürk Barajı havzası içinde kalan en kıymetli tarım topraklarını kaybeder. Aşağı Fırat bölgesi doğrultusunda daha düşük maliyetli sulama projeleri öncelikli gelişen GAP kapsamındaki Adıyaman projeleri ise, pompaj istasyonlarının kurulmasını gerektirmektedir. GAP’ın, Adıyaman’ı içeren bu yüksek maliyetli projelerine, 2007 yılı itibariyle ancak % 1,2 düzeyinde başlanmıştır. Dolayısı ile bölge genelinde Adıyaman, önemli tarım topraklarını kaybederek GAP’tan en olumsuz etkilenen bir il olduğu halde; halen GAP’ın sulama olanaklarından yararlanamamaktadır. Bu durum Adıyaman’da tarımsal üretim faaliyetlerinin önemli ölçüde gerilemesine neden olmuş, Adıyaman’ı GAP içinde gelişmişlik düzeyi en düşük ikinci il konumuna getirmiştir.

GAP’ın devam ettiği son otuz yılda, tarım topraklarının kaybı kırsal nüfusun kent merkezine yönelmesini sağlamış; bu durum ise özellikle 1980’lerden sonra, Adıyaman’ın hızlı kentleşme sorunu ile karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. Bu süreçte yapılan imar planları ile kentin yeni gelişme alanları, özellikle birinci sınıf tarım topraklarını içerecek şekilde büyümüştür. Bu süreç bir yandan tarım topraklarını yok ederken, öte yandan zaten oldukça kırılgan olan eski kent dokusu ile bazı anıtsal nitelikli yapıların da yok olmasına neden olmuştur.

1980 sonrasında Adıyaman ili için bir başka önemli değişim, turizm sektörünün gelişmesidir. Kommagene Krallığına ait başka alanlarla birlikte Nemrut Dağı Tümülüsü’nün 1986 yılında 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescili ve 1988 yılında UNESCO Dünya Kültür Miras Listesine alınmasıyla hızlanan bu süreç, başta Kâhta ilçesi olmak üzere Adıyaman’da turizmin gelişmesini sağlar. Perre antik kentinin bulunmasından sonra kültür turizmi, Adıyaman ili için önemli bir potansiyel olarak gündeme gelir (Şahin Güçhan, 2008).

1999 yılında hazırlanan GAP Bölgesi Turizm Envanteri ve Turizm Geliştirme Planı’ nda da kültür turizmi Adıyaman için önemli bir potansiyel olarak sunulmuş; ildeki turizm altyapısı ve hizmet sektörünün geliştirilmesi ve konaklama süresinin artırılması için bazı öneriler getirilmiştir. Adıyaman Havaalanı’nın açılmasıyla turizmin gelişimi için bazı merkezi kararlar uygulamaya geçmiş olmakla birlikte; Türkiye’deki turizmin gelişimini engelleyen faktörler Adıyaman’ı da etkilemiş; son yıllardaki kısmı artışa rağmen bölgeye gelen yabancı turist sayısı azalmıştır (Şahin Güçhan, 2008).

Arazi Verileri Adıyaman Kültür Envanteri Yönetim Planı Yöntemi Yönetim Planı Sınırları Katılımcı Planlama

ARAZİ VERİLERİ 2006

Buradan, 6-20 Eylül 2006 tarihleri arasında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sırasında derlenen belge ve ham verilerin dökümlerine ulaşabilirsiniz. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na teslim edilmiş olan bu belge ve veriler, Bakanlık adına ODTÜ tarafından arazi çalışmalarının gerçekleştirildiğini belgelemek amacı ile hazırlanmıştır; verilere ilişkin ön değerlendirmeleri içermemektedir. Belirtilen tarihler arasındaki arazi çalışmalarında yapılan araştırmalar ve derlenen veriler iki ana bölümde ele alınmıştır:

Nemrut Dağı Tümülüsü ve yakın çevresi ölçeğinde
Nemrut Dağı Milli Parkı ve yakın çevresi ölçeğinde

“Nemrut Dağı Milli Parkı ve Yakın Çevresi Ölçeğinde” gerçekleştirilen ön çalışmalar ise Nemrut Tümülüsü’nün yakın çevresi ile bir bütün olarak ele alınarak korunması, potansiyelline uygun olarak çevresi ile birlikte değerlendirilmesi ve sunumunu sağlamak üzere ilk aşamada “Yönetim Alanı sınırlarının tanımlanmasına yönelik araştırmaların” yapılmasını içermiştir. Bu doğrultuda gerçekleştirilen araştırmalar üç başlıkta ele alınmıştır.

Nemrut Dağı Milli Parkı Ve Yakın Çevresi Ölçeğinde

Başa Dön

ADIYAMAN KÜLTÜR ENVANTERİ

Nemrut Dağı Tümülüsü’nün tekil bir eser olarak sunumundan öte parçası olduğu Kommagene kültürü ile birlikte sunmak amacı ile Kommagene Nemrut Koruma Geliştirme Programı kapsamında hazırlanması öngörülen Yönetim Planı’nın Adıyaman İli’nde bulunan ve özellikle Anadolu’ya özgü bir krallık olan Kommagene’ye ait eserleri de kapsaması planlanmıştır.

Bu amaçla Eylül 2006-Ağustos 2008 arasında Yönetim Planı’nın sınırlarını belirlenmek üzere Adıyaman’daki kültür varlıklarına ilişkin tespitler yapılmış ve Adıyaman İl Kültür Envanteri hazırlanmıştır. Bu çerçevede Adıyaman il sınırları içinde, 2006 yılına kadar Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca tescillenmiş 115 eserle birlikte toplam 258 adet kültür varlığına ilişkin tespitler yapılmıştır. Bu çalışmalarda, ilçeler bazında Kaymakamların desteğinde öğretmenlerden kurulan yerel ekiplerin yaptığı ön tespitlerden büyük çapta yararlanılmış olup, arazi çalışmalarında bizlere destek verenlere teşekkür ederiz.

Yönetim Planı sınırlarını belirlemek üzere yapılan ve Adıyaman İl Kültür Envanteri adı altında derlenen bu ön çalışmalarda 258 adet kültür varlığına ilişkin bilgi toplanmıştır. Bu bilgiler, oluşturulan bir Coğrafi Bilgi Sistemi’ne aktarılarak her eser alanla ilgiliEnvanter Fişi hazırlanmıştır. Bu aşamada farklı kullanıcıların hizmetine sunulan Adıyaman İl Kültür Envanteri ile eser adı ve/veya eser türüne göre Adıyaman’da bulunan ve KNKGP tarafından tespiti yapılmış kültür varlıklarına ilişkin bilgilere ulaşmak mümkündür.

Envanter için buraya tıklayın

Başa Dön

YÖNETİM PLANI YÖNTEMİ

Amaç

KNKGP kapsamında Alan Yönetimi, Nemrut Tümülüsü’nün yakın çevresi ile bir bütün olarak ele alınarak korunmasını, potansiyeline uygun olarak çevresi ile birlikte değerlendirilmesini, geliştirilmesi, sunumu ve sürekliliğini sağlamayı amaçlar. Bu amaçla, ilk aşamada, yönetim alanının sınırlarını belirlemek üzere Adıyaman ili sınırları içinde kalan kültürel kaynaklar, nitelikleri ve birbirleriyle ilişkileri ve paydaşların bunlara ilişkin görüş ve önerileri saptanmış ve Adıyaman İl Kültür Envanteri oluşturulmuştur.

Model

Derlenen bilgi ve verilerin değerlendirilmesi için coğrafi bazlı Yönetim Planı Sınırlarını Belirleme Modeli (YPM) geliştirilmiştir. YPM’nin amacı; eser ve alanları, tarihi ve mimari niteliklerine, mekânsal dağılımlarına, [önem / değer] – [sorun / risk] – [potansiyel] ilişkilerine göre değerlendirerek anlamlı bir yönetim alan sınırı belirlemektir. Tespiti yapılan 10 eser ve/veya alanda örneklenen YPM, elde edilen verileri depolayan, coğrafi olarak konumlandıran, sınıflandırarak mekânsal yayılımlarını görüntüleyen, niteliksel ve mekânsal ilişkileri sorgulayan bir ‘Coğrafi Bilgi Sistemi’ne (CBS) dayanır. YPM’de kullanılan ölçütler ve verilerin coğrafi dağılımlarına ilişkin örnekler görsellerde verilmiştir.

Sonuç

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca onaylanan YPM’ne göre Adıyaman ili genelinde tespiti yapılan 258 eser ve/veya alanla ilgili verilere dayanarak KNKGP – Yönetim Alanı sınırları için farklı senaryolar geliştirilmiştir. Yetkili kurum ve paydaşların katılımı ile 2009 yılından itibaren KNKGP – Yönetim Planı çalışmalarına başlanmıştır.

Başa Dön

YÖNETİM PLANI SINIRLARI

Yönetim Planı hazırlanmasının bu aşaması Temmuz 2007 tarihinde tamamlanarak Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Bilimsel Danışma Kurulu tarafından uygun görülmüş olan ‘Yönetim Alan Sınırı Belirlenmesi Yöntem Raporu’nda sunulan yöntem çerçevesinde geliştirilen ‘Yönetim Alanı Sınırı Tanımı Önerileri’ ile önerilen sınırların avantaj ve dezavantajları ile yasal statülerine göre gruplanarak öncelik tanımlarının yapılmasını içermektedir.

Sınır tanımının geliştirilmesi amacıyla Adıyaman İli genelinde tespiti yapılan tüm eser ve alanlara ilişkin verileri içeren ve ‘KNKGP Bilgi Formları – Adıyaman Kültür Varlıkları Envanteri’ olarak adlandırılan tespit fişleri ile bu verilerin CBS kullanılarak aktarıldığı haritaların hazırlanması da çalışma kapsamında yer almaktadır.

‘KNKGP Yönetim Alanı’ sınır ve kapsamlarının belirlenmesi yöntemine ilişkin çalışmalarda, Eylül 2006 ve Ağustos 2008 tarihlerinde ODTÜ proje ekibince Adıyaman İli geneli, Nemrut Milli Parkı ve Nemrut Örenyerinde yapılan arazi tespit çalışmalarında toplanılan verilerden, bu süreçte gerçekleştirilen paydaş toplantılarına katılan paydaşların tanım ve görüşlerinden ve Adıyaman’ın tarihi ve kültürel değer ve özellikleri ile ilgili kaynak araştırmasından elde edilen bilgilerden yararlanılmıştır.

Çalışmaları ve önerilen yönetim alanı sınırlarını içeren rapor Aralık 2008’de tamamlanarak teslim edilmiştir.

Çalışmanın aşamaları aşağıda gösterilmektedir:

BÖLÜM I. Yaklaşım ve Yöntem
Kommagene-Nemrut Koruma ve Geliştirme Programı(KNKGP) kapsamında gerçekleştirilecek olan alan yönetimi, Nemrut Tümülüsü’nün yakın çevresi ile bir bütün olarak ele alınarak korunmasını, potansiyeline uygun olarak çevresi ile birlikte değerlendirilmesini, geliştirilmesi ve sunumunu sağlamayı amaçlamaktadır.

BÖLÜM II. Araştırma Bulguları:
Yönetim Alanı için sınır tanımı önerilerinin geliştirilmesi ve yasal statülere göre önerilerden oluşmaktadır.
‘Kommagene – Nemrut Koruma ve Geliştirme Programı’ kapsamında Adıyaman ili sınırları içinde tespit edilen kültür varlığı niteliğindeki alan ve yapılarla ilgili her türlü mekânsal veriyi depolamak, analiz etmek, sorgulamak, değerlendirmek ve ‘KNKGP Yönetim Alanı’nın tanım, kapsam ve önceliklerinin belirlenmesi sürecine katkıda bulunması amacıyla ‘KNKGP Coğrafi Bilgi Sistemi’ oluşturulmuştur.
Arazi çalışmasında toplanılan verilerin konumlandırılabilmesi ve yönetim alanı sınırlarının tanımlanmasına yönelik çalışmaların sürdürülebilmesi coğrafi referanslı haritaların varlığını gerektirir. Bu nedenle haritaların temini ve kullanılacak altlığın hazırlanması çalışmanın ilk aşamasını oluşturmuştur.

BÖLÜM III. Sonuç ve Tartışma: Önerilen sınırların avantaj ve dezavantajlarına göre gruplanması: Önceliklerin tanımı.

Çalışma kapsamında ek olarak hazırlanan belgeler şunlardır:

KNKGP Coğrafi Veritabanı. Bu veri tabanında alanda yer alan ‘kultur_varligi’ katmanının yapısı, öznitelik verileri ve veri girişinde kullanılan kodlama sistemi sunulmuştur.
Tematik haritalar ve sorgulamalar: Adıyaman İli genelinde tespiti yapılan tüm eser ve alanların CBS üzerinde aktarıldığı haritalar

KNKGP Bilgi Formları – Adıyaman Kültür Varlıkları Envanteri: Adıyaman İli genelinde tespiti yapılan tüm eser ve alanlara ilişkin Tespit Fişleri. Bu fişler ile Adıyaman İli genelinde tespiti yapılan tüm eser ve alanlar için ‘KNKGP Coğrafi Veritabanında yer alan verilerin Access ortamında tasarlanan formlar aracılığıyla görüntülenmesi yapılmıştır.

Çalışmanın sonucu olarak Adıyaman ili sınırları içinde tespit edilen kültürel kaynakların tanımlanması, [önem / değer] – [sorun / risk] – [potansiyel] ilişkilerinin değerlendirilmesi, mekânsal yayılım ve ilişkilerinin izlenmesi, belli bir vizyon ve tema etrafında ele alınarak koruma, geliştirme, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmaya imkan sağlayacak olan ‘KNKGP Yönetim Alanı’nın sınırlarının tanımlanması ve alanın sosyal, coğrafi ve sanatsal nedenlerle ilişkili bulunduğu ‘bağlantı noktaları’nın tespit edilmesini sağlamıştır. Tespiti yapılan tüm kültür varlıklarının farklı öznitelik verileri göz önünde bulundurularak yapılan analiz ve değerlendirmeler, kültür varlıklarının mekânsal dağılımları, özellikleri ve ilişkilerinin alt bölgeler oluşturduğunu ortaya koymuştur. Bu alt bölgeler ‘KNKGP Yönetim Alanı’nın sınır, kapsam ve önceliklerinin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır.

Yapılan analiz ve değerlendirmeler sonucunda, Bakanlık ve Danışma Kurulunun görüş ve onayına sunulmak üzere sekiz ayrı alt bölge saptanmıştır. Belirlenen bölgeler arasında öncelikler saptanırken, özellikle bu bölgelerde yer alan kültür varlıklarının kullanılabilir / sunulabilir duruma gelebilmeleri için ihtiyaç duydukları müdahalelerin kapsam, büyüklük ve süreleri ile paydaşların bu kültür varlıklarına ilişkin olumlu görüşleri ile katılım istekleri değerlendirilmiştir.

Bakanlık ve Danışma Kurulunun görüşleri sonrasında bu bölgeler içinde Nemrut Dağı Tümülüsü, Karakuş Tümülüsü, Cendere Köprüsü, Arsemia (Eski Kale), Eski Kâhta (Yeni Kale), Kocahisar Köyü, Derik Kutsal Alanı, Adıyaman Merkez, Perre Kaya Mezarları, Pirin Köprü, havuz ve Roma çeşmesi, Haydaran (Taşgedik) Kaya Mezarları ile Kabartmaları, Fırat – Göksu kıyı bandı üzerine yer alan Kızılin Mağaraları, Kızılin Köyü Su Yolu, Kızılin Köprüsü, Mağara, Kızılin Köyü ve Kuyulu (Turuş) Kaya Mezarlarını içeren bölge Yönetim Alanı sınırları olarak belirlenmiştir.

Başa Dön

KATILIMCI PLANLAMA

Amaç

KNKGP kapsamında, tüm koruma müdahalelerini bir toplumsal değişim süreci ile birlikte yönetmek üzere yapılan Katılımcı Planlama çalışmasının ana hedefleri şunlardır:

Fiziksel ve toplumsal bütünlük sağlamak ve toplumsal sorumluluğu güçlendirmek;
Koruma sürecini; toplumsal güçlenme, ekonomik kalkınma, yasal ve kurumsal örgütlenme ile birlikte ele almak;
Koruma sürecini katılımlı ve eyleme dönük bir yaklaşımla yönetmek.

Yaklaşım ve Yöntem

Bu süreçte (a) toplumun kendi değerlerinden ödün vermemesi, (b) kimliğinin oluşması ve güçlenmesi ve (c) tarihi, kültürel ve doğal değerlerin korunması gerekçeleri ile aşağıdaki ilkeler benimsenmiştir:

Bütüncüllük. Koruma, sadece yapı, eser veya alanın fiziksel olarak korunması değil, korumanın sahiplenilmesi ve sürdürülebilmesi için toplumsal (sosyal, ekonomik, politik), yasal ve örgütsel boyutları ile birlikte ele alınır.
Dinamiklik. Koruma, durağan bir sonuçtan çok, yaşayan, sürekli, tarihsel ve toplumsal evrimsellik içinde değişen ve yeniden biçimlenerek gelişen bir olgu olarak kabul edilir.

Bu çalışmada bütüncüllük ve dinamiklik ilkelerini birleştiren Eylem Araştırması yöntemi uygulanmıştır. Geleneksel araştırma yaklaşımlarına göre bu yöntem, korumayı bireysel, süreçsel ve bilimsel açıdan daha etkili ve etkin ele alır.

Bireysel. Katılımcı, Demokratik, Eylem Odaklı ve Düşünsel’dir.
Süreçsel. Değişim ve Gelişimi tetikler ve Döngüsel’dir.
Bilimsel. Sistematik bilimsel bilgi üretme temeline dayanır.

Araştırma Süreci

Planlama süreci 8 adımdan oluşmuştur. Ancak, katılımlı bir yaklaşım benimsendiği için, süreçsel ihtiyaç ve dinamiklere göre bu taslak süreç tasarımı değişime açıktır.• I. ve II. Adımlar: Bilgilenme; Merkezi ve yerel yönetim, siyasi partiler, sivil toplum kuruluşları, özel sektör, eğitim ve medyadan oluşan iil düzeyinde iddia sahipleri ile tanışma ve ön tespit faaliyetleri;• III. ve IV. Adımlar: Kahta’da 5 (Karadut, Kocahisar, Damlacık, Teğmenli, Burmapınar), Besni’de 3 (Atmalı, Sofraz, Eski Besni) ve Adıyaman Merkez’de 3 (Pirin, Palanlı, Taşgedik) köy yerleşkesi düzeyindeki muhtar, öğretmen, imam ve oturanlardan oluşan iddia sahiplerinin belirlenmesi; daraltılmış araştırma alanında mevcut durum tespit, değerlendirme ve önerilerin geliştirilmesi; • Sonraki adımlar: Gelecek adımların planlanması, taahhütlerin alınması ve uygulamanın yapılması.

Araştırma Bulguları

I. VE II. ADIMLAR:
Bugünkü durum ve gelecek Bugünün Değerlendirmesi:
• Güçlü yanlar. Medeniyetler birlikteliği, kurumsal altyapı, yerel koruma bilinci, fiziksel iyileştirme
• Fırsatlar. Kültürel/turistik değerler, kaynak ve belgeleme
• Zayıf yanlar. Tahribat, yönetimdeki hantallık ve aksaklıklar
• Tehditler. Tahribat ve kısıtlar, güvenlik ve doğal afetler, yapılaşma, bölgedeki diğer turizm faaliyetleri.

Gelecek yöngörüsü:
• Yöngörü/Vizyon. Geleceğimiz Turizm.
• Slogan. “Evde kahvaltı, akşam Nemrut’ta güneş batışı”
• Strateji alanları. Turizm; Koruma ve Restorasyon; Ulaşım ve Altyapı

III. VE IV. ADIMLAR:
İl, ilçe ve köylerdeki durum İl geneli:

Sosyo-ekonomik. Ekonomik güçlüklerin halkın yaşamını tehdit etmesi: Nedenler:

Tütün üretimine yasal kısıtların getirilmesi;
Milli Park statüsü kapsamında hayvancılığın (keçi) ve belli tarımsal faaliyetlerin kısıtlanması;
Atatürk Barajı’nın yapımı ile tarımsal toprakların sular altında kalması.

Sonuçlar.

Genç nüfusun göçe zorlanması;
Kalan nüfusun yoksullaşması;
Koruma. Kültürel, tarihi ve doğal mirasın korunmasının önceliğinin olmaması.
Turizm. Turizmin gelişmesi için gereken toplumsal ve fiziksel altyapının kurulmamış ve gelişmemiş olması.

Koruma. Kültürel, tarihi ve doğal mirasın korunmasının önceliğinin olmaması.
Turizm. Turizmin gelişmesi için gereken toplumsal ve fiziksel altyapının kurulmamış ve gelişmemiş olması.